බුදු දහමේ පදනම ලෙස සැලකෙන පටිච්ච සමුප්පාදය තර්කානුකූල හෝ කාලික එකක් නොව
1’ පණ්ඩිත හාමුදුරුවරු තමන්ගේ පාණ්ඩිතය පෙන්වීමට සරල දේ ගැඹුරින් පෙන්වීමට පසුබට නොවූ බව අභිධර්ම පිටකයෙන් පෙනේ’ පටිසන්ධි සිත් ගැන කරන විග්‍රහය මීට කදිම නිදසුනකි’ බුදුන් නොදෙසූ දෙයක් ගැන ඔවුන් ගිය ගැඹුර ඉන් දැක්වේ’
2’ තවත් වැදගත් හේතුවක් වූයේ පුනර්භවය ඔප්පු කිරීමට සැමවිටම මඟක් සෙවු සූත්‍ර පිටක සම්පාදකවරු පටිච්ච සමුප්පාදයෙන් ද අවස්ථාවක් ලබා ගැනීමට පසුබට වී නැත’ එහි විඤ්ඤාණ පච්චයා නාමරූප කී විට සිරුරක් නොමැතිව විඤ්ඤාණයට පැවතිය හැකි බව පෙන්වයි’ එවිට ගන්ධබ්බ මතය සනාථ වේ’ චුති සිතට මවුකුසක් සොයා යෑමට අවකාශ ලැබේ’
3’ නියම තත්ත්වය අනුව නාමරූප පච්චයා විඤ්ඤාණ යයි පැවසුවහොත් තවත් ප්‍රශ්ණයක් මතුවේ’ දම්වැල සම්පූර්ණයෙන් වෙනස් කිරීමට සිදුවේ සලායතන ඇතිවන්නේ නාමරූප මතය’ ඒ අනුවයි විඤ්ඤාණය ඇතිවන්නේ’ චක්ඛු විඤ්ඤාණය සෝත විඤ්ඤාණය ආදි වශයෙන් විඤ්ඤාණය පහල වන්නේ පංචේන්ද්‍රිය මුල්කරගෙන බව ධර්මය උගන්වයි’ මේ අනුව ද දම්වැල වෙනස් කිරීමට සිදුවන්නේය’ එසේ කිරීමේ දී අවිද්‍යාවෙන් ආරම්භවීමද ප්‍රශ්ණයක් වනු ඇත’ අවිද්‍යාව ඇතිවන්නේ මිනිස් සිත්වල බැවින් මුල් ස්ථානයේම මිනිසෙකු සිටීම අවශ්‍යය’එහෙත් අවාසනාවට මිනිසෙකු නොමැතිව අවිද්‍යාව හටගැනීමට හෝ පැවතීමට නොහැකි බව ඔවුන්ගේ ච්න්තනයට ගෝචර නොවූ බව පෙනේ’
අවිද්‍යාවට ‘බුදු දහමේ මූලික ඉගැන්වීම්” ග්‍රන්ථයේ දී ඇති අර්ථය දෙසට නැවත අවධානය යොමු කරමු’ මෙහි දක්වා ඇත්තේ අවිද්‍යාව යනු චතුරාර්ය සත්‍යය නොදැන සිටීමයි’ මිනිසෙකු නොමැතිව චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධ කර නොගැනීමක් ගැන සඳහන් කරන්නේ කුමන පදනමකින් ද යන්න අවබෝධ කර ගැනීමට දුෂ්කර කාර්යයකි’
අවිද්‍යාව නිසා ඇතිවන්නේ සංඛාරය’ සංඛාර නැවත වරක් තුන් ආකාරයෙන් ඇතිවිය හැකි බව දක්වා ඇත’ එනම් කාය සංඛාරා” වාචී සංඛාරා හා චිත්ත සංඛාරා යන තුන් ආකාරයෙන් දැක්වෙන් කුශලා කුශල කර්ම ඵලයයි’ මහාචාර්ය රේරුකානේ චන්දවිමල මහානාහිමියන්ගේ අදහස් පහතින් දක්වා ඇත්තෙමු’
“ශරීරය උපකරණයක් කොට ගෙන එහි ආධාරයෙන් කර්මය සිදු කරන කුශලා කුශල චේතනාව කාය සංඛාරා නම් වේ’ මලක් පුදන තැනැත්තා එය සිදු කරනුයේ මල අතින් ගෙන පූජාසනයෙහි තැබීමෙනි’ අතේ උපකාරය නැතිව මල් පිදීමේ චේතනාවට පමණක් එය කළ නොහැකිය’ එබැවින් අතින් ගෙන මල් පුදන්නාවූ කුශල චේතනාව කාය සංඛාරයකි’ සතකු මරන තැනැත්තා එය කරනුයේ අතින් හෝ අතින් ගත් ආයුධයකිනි’ ශරීරයේ ආධාරය නැතිව චේතනාවටම ප්‍රාණ වධය නොකළ හැකිය’ එබැවින් සතෙකු මරණ්නාවූ ප්‍රාණ ඝාත චේතනාව කාය සංඛාරයකි’ වචනය උපකරණයක් කොට ගෙන එහි ආධාරයෙන් කාර්ය සිදුකරන චේතනාව වාචී සංඛාර නම් වේ’ කථා කිරීමේ මාර්ගයෙන් ක්‍රියා සිද්ධිය කරන චේතනාවෝ වාචී සංඛාරයෝය’ කයේ හෝ වචනයේ හෝ උපකාරයක් වුවමනා නැති මෙත් කිරීම් ද්වේෂ කිරීම් ආදි වශයෙන් පවත්නා කුශලා කුශල චේතනාවෝ චිත්ත සංඛාරයෝය’ (පටිච්ච සමුප්පාදය විවරණය – පිටු 28)
උගත් නායක හාමුදුරුවන් වහන්සේ සංඛාර විස්තර කර ඇති ආකාරය ඉතා අපූරු වූවත් මිනිසෙකු නොමැතිව” කාය” වාචී හා මනෝ සංඛාර සිදුවන්නේ කෙසේ ද යන්න පැහැදිලි
කරන්නට අපොහොසත්වී ඇත’ පටිච්ච සමුප්පාදයේ කරුණු අවිද්‍යාත්මක මෙන්ම යථාර්තයට ගැලපෙන ආකාරයට සකස් වී නොමැති බව දැක්වීමට මෙය තවත් සාධකයකි’ මේ පිළිබඳව තවත් මතයක් විමසා බලමු’
අභිධර්ම විශාරද පණ්ඩිත ත්‍රිපිඨකාචාර්ය ලසන්ත රත්න ගොඩ මහතා රචිත ර්‍ණසියලූ සංස්කාර ධර්ම නැසෙන සුළුය” යන ග්‍රන්ථයෙන් පහත සඳහන් කොටස උපුටා දක්වා ඇත්තෙමු’ ‘සංඛාර යනු චේතනාවයි’ චෛතිසික සිතිවිලිය කියාද එයට කියනු ලැබේ අපි ඇසින් රූප ද” කණින් ශබ්ද ද” නාසයෙන් සුවඳ හෝ දුඟඳ ද” දිවෙන් රස ද” කයින් පහස ද” මනසින් හඳුනා ගන්නා අරමුණු ද නිසා චේතනාවන් පහළ වේ’ ඇසින් රූපයක් දැකීම නිසා එයට අනුගතව චේතනා පහළ වෙයි’
එයට රූප සංචේතනා යැයි කියන ලැබේ’ එපරිදිම ශබ්ද සංචේතනා ගන්ධ සංචේතනා රස සංචේතනා 9 පොට්ඨබිබ සංචේතනා ධර්ම සංචේතනා යනුවෙන් සයාකාරය’” (සියලූ සංස්කාර ධර්ම නැසෙන සුළුය පිටු 75)
පටිච්ච සමුප්පාදයේ කරුණු සහ ඉහත අදහස් සැසඳීමේදී අපට අවබෝධ කර ගැනීමට නොහැකි කරුණු කිහිපයක් මතු වන්නේය’ අවිද්‍යාව නිසා සංඛාරා ඇති වන්නේ අතීත භවයේදීය’ වර්තමාන භවයේ පටිච්ච සමුප්පාද චක්‍රයේ තුන්වන පුරුකවූ සළායතන හය එනම් චක්ඛු” සෝත” ඝාන” ජීව්හා” කාය හා මන ආයතන හය මගින් සිදුවන ක්‍රියා අතීත ආත්මයේ සංඛාරා ඇතිවන්නට හේතුවශයෙන් දක්වා තිබීම පටිච්ච සමුප්පාදයේ පදනම් විරහිත භාවය විදහා දක්වන තවත් සාධකයක් ලෙස අපි දකින්නෙමු’ සංස්කාර හේතු කොට ගෙන විඤ්ඤාණය හට ගනියි යන පටිච්ච සමුප්පාද සංකල්පය ද විමසා බලමු’ විඤ්ඥාණය යනු දැනීම හෙවත් සිත බව මහාචාර්ය රේරුකානේ චන්දවිමල මහා නායක හාමුදුරුවන් තමන්ගේ පටිච්ච සමුප්පාද විවරණය (පිටු 34) ග්‍රන්ථයෙහි දක්වා ඇත’ හුදෙක් කර්ම යයි හඳුන් වන්නේ ද චේතනාවයි’
චේතනා හං භික්ඛවේ කම්මං වදාමි යනුවෙන් එය සඳහන් වී ඇත’ එහෙයින් කර්ම රැස්වීමට ද චේතනාව උපස්ථම්බයක් වනු ඇත’ සංඛාරා යනු කර්මය බව මෙයට පෙර රේරුකානේ චනදවිමල මහා නායක හාමුදුරුවන් වහන්සේ පැහැදිලි කළ කොටස උපුටා දක්වා ඇත්තෙමු’ සංඛාරා හෙවත් කර්මය නිසා විඤ්ඤාණ හෙවත් සිත ඇතිවන්නේ ද නැතිනම් විඤ්ඤාණ හෙවත් සිත මුල්කරගෙන සංඛාරා හෙවත් කර්මය ඇති වන්නේ ද යන්න ඕනෑම අයෙකුට තෝරා බේරා ගත හැකි ගැටළුවකි’
විඤ්ඤාණය හේතුකොට ගෙන සංඛාර හෙවත් කර්මය හෙවත් ක්‍රියා ඇතිවන බව පිළිගැනීමට කිසිවෙකුට අපහසුතාවයක් තිබිය නොහැක’ නමුත් පටිච්ච සමුප්පාද චක්‍රයේ මෙය දක්වා ඇත්තේ සංඛාරා හෙවත් කර්මය හෙවත් ක්‍රියා නිසා විඤ්ඤාණය හෙවත් සිත ඇතිවන බවය’ මෙය ඉතාමත්ම අවිද්‍යාත්මක කරුනු දැක්වීමකි’ තවද විභංග පාළියෙහි චක්ඛු විඤ්ඤාණය සෝත විඤ්ඤාණය ඝාන විඤ්ඤණය” ජිව්හා විඤ්ඤාණය” කාය විඤ්ඤණය” මනෝ විඤ්ඤාණය යන මේ සය සංස්කාර හේතුවෙන් හටගන්නාවූ විඤ්ඤාණය යයි දක්වා ඇත’ සලායතන හටගැනීමකින් තොරව මෙම විඤ්ඤාණය හට ගැනීමට නොහැකි බව ඕනෑම අයෙකුට අවබෝධ කර ගැනීමට දුෂ්කරතාවයක් ඇතැයි නොසිතන්නෙමු’
නාමරූප හට ගැනීමකින් තොරව විඤ්ඤාණය හට ගැනීමට නොහැකි බව මෙයට ඉහත සාකච්ඡා කළෙමු’ මෙම සියලූ කරුණු දෙස බුද්ධිමත්ව හා විචාර චින්තනයෙන් යුක්තව විමසීමක් කිරීමේ දී සැමට පැහැදිලි වන ඉතා වැදගත් සාධකය නම් බුදු දහමේ අත්තිවාරම ලෙස හැඳින්වෙන පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මය එකිනෙකට අසම්බන්ධ” අපැහැදිලි” ව්‍යාකූල අදහස් මාලාවක එකවතුවක් විනා අනි කිසිවක් නොවන බවය’ මෙය තර්කානුකූල හෝ යථාර්තවාදී හෝ නොවන අදහස් මාලාවන්හි එකතුවක් පමණකි
Siri Sangabodhi-ශ්‍රි සංගබෝධි 